Een ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) geeft uitvoering aan het strategisch gemeentelijk ruimtelijk structuurplan en wordt gebruikt als toetsingskader voor stedenbouwkundige vergunningen.  Door het opmaken van een RUP concretiseert een gemeente haar ruimtelijk beleid.

Een ruimtelijk uitvoeringsplan is een juridisch document dat de modaliteiten voorschrijft voor de inrichting en het beheer van een gebied. Het kan echter meer dan alleen de bestemming en inrichting ervan vastleggen. Het kan ook beheersmaatregelen bevatten.

De gemeentelijke RUP’s zullen op termijn de vroegere gewestplannen en bijzondere plannen van aanleg (BPA's) vervangen.

Een RUP geeft onder meer aan:

• welke activiteiten waar mogen plaatsvinden
• waar al dan niet (en wat) mag worden gebouwd
• aan welke stedenbouwkundige voorschriften een gebouw in een bepaalde zone moet voldoen

Een ruimtelijk uitvoeringsplan kan uitspraken doen over een welbepaald gebied, dit is een gebiedsgericht RUP. Voorbeelden hiervan zijn RUP’s waarvan de perimeter een woonuitbreidingsgebied, een kern, een woonlint, een brownfieldsite, … omvat.

Ruimtelijke uitvoeringsplannen kunnen zich ook toespitsen op een bepaalde thematische problematiek en uitvoering geven aan een RUP opgebouwd uit verschillende deel-RUP’s. Voorbeelden hiervan zijn een RUP zonevreemde woningen, een RUP zonevreemde bedrijven, een RUP zonevreemde recreatie, …

Wenst het gemeentebestuur dat de dorpskern verder evolueert als een kwalitatieve kern maar is de beleidsvisie uit het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan te weinig concreet om nieuwe initiatieven te evalueren of nieuwe projecten te lanceren? In dat geval kan een masterplan soelaas bieden.

Een masterplan geeft een beeld van hoe een kern of een projectgebied zich in de toekomst kan ontwikkelen. Het vormt de basis voor concrete projecten. Het vertrekt hiervoor van de aanwezige knelpunten en potenties, maakt keuzes en geeft mogelijkheden aan. De opmaak van een masterplan gaat best gepaard met een actief participatie- en communicatieproces.

Het masterplan is geen kant-en-klaar concept dat tot in de details aangeeft hoe de kern er in de toekomst moet uitzien. Het is wel een goed onderbouwde visie op de ruimtelijke ontwikkeling die de ambitie van het gemeentebestuur weerspiegelt. Het masterplan geeft duidelijke keuzes aan met betrekking tot de concrete uitwerking van deze visie. Het fungeert dus als uitgangspunt voor toekomstige projecten die moeten resulteren in de gewenste kern- of gebiedsversterking.

De realisatie van een masterplan gebeurt niet alleen door het gemeentebestuur. Grondeigenaars, bewoners en investeerders zullen het masterplan concreet vorm geven in de toekomst. Daarom is het belangrijk dat ook zij betrokken worden bij de opmaak ervan door een actieve participatie en een uitgebreide communicatie.

Ontwerpend onderzoek is de mogelijkheid om via de ontwikkeling van verschillende hypothetische scenario’s en/of het stellen van gerichte onderzoeksvragen, een gegeven programma te confronteren met een gegeven ruimte, om een omgeving af te tasten op programmatorische en/of morfologische uitdagingen en mogelijkheden.

Dit betekent concreet dat, op basis van schetsmatige (volume-)ontwerpen, voor een bepaald gebied, verschillende mogelijke invullingen van een vooropgesteld programma worden uitgewerkt. Het is belangrijk te weten dat deze oefening een aftoetsing beoogt van mogelijkheden en niet zozeer een resultaatsontwerp omvat. Het is de realisatie van discussiemateriaal om de mogelijkheden van een gebied in de toekomst ten volle te kunnen benutten.

Ontwerpend onderzoek wordt ook ingezet als een probleemstellend instrument om participatie– en communicatieprocessen te concretiseren en te dynamiseren.

Het landschapsontwerp is een planningsproces met als doel de belevingswaarde van de gemeente te verhogen door specifieke natuurlijke, cultuurhistorische en ecologische landschaps­elementen te versterken.

In het landschapsontwerp ontwikkelt de dienst ruimtelijke ordening een landschappelijke visie voor de gemeente of een specifiek deel ervan. Een landschapsontwerp wordt overwegend ingezet in open-ruimte gebieden, maar is ook interessant in bebouwde gebieden met een specifiek cultuurhistorisch karakter.

Een landschapsontwerp wordt volgens een specifieke methode uitgewerkt. Eerst wordt de bestaande landschappelijke structuur van het projectgebied in kaart gebracht. Een goede basis hiervoor is het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan. De kwaliteiten en potenties van deze structuur worden afgewogen tegen de zwaktes en de risico’s.

Het resultaat is een visie op de gewenste landschappelijke structuur. Deze wordt geconcretiseerd in een actieplan met uiteenlopende programmapunten op korte en lange termijn, zoals lancering van een bewustwordingscampagne,  aanbieden van subsidies, opmaak van een inrichtingsplan, een ruimtelijk uitvoeringsplan, een stedenbouwkundige verordening, opstarten van een communicatiespoor, organisatie van infoavonden, ... Uit dit actieprogramma kan de gemeente maatregelen selecteren die ze wenst uit te voeren.

Planmatige voorbeelden van een landschapsontwerp zijn: een gebiedsvisie op het buitengebied van een gemeente of een bewustwordingscampagne waarin een draagvlak voor een bepaald ecologisch landschapselement wordt gecreëerd.

Een projectmatig voorbeeld is de inrichting van een recreatief publiek domein met aandacht en respect voor de aanwezige ecologische, cultuurhistorische en natuurlijke landschapselementen.